Testosteron to kluczowy hormon męski, który wpływa na zdrowie seksualne, psychiczne i fizyczne. Jego niedobór (hipogonadyzm) może znacząco obniżać jakość życia, prowadzić do problemów zdrowotnych i zwiększać ryzyko poważnych chorób metabolicznych oraz sercowo-naczyniowych. Za niski poziom testosteronu uznaje się stężenie całkowitego testosteronu < 300 ng/dl (10,4 nmol/l), potwierdzone w dwóch porannych badaniach krwi. W niektórych przypadkach pomocne jest również oznaczenie SHBG i obliczenie wolnego testosteronu.
Przyczyny niskiego poziomu testosteronu
W medycynie wyróżnia się trzy główne mechanizmy niedoboru testosteronu:
-
Hipogonadyzm pierwotny – uszkodzenie jąder (np. w wyniku urazu, chemioterapii, zespołu Klinefeltera).
-
Hipogonadyzm wtórny – zaburzenia pracy przysadki lub podwzgórza prowadzące do obniżenia wydzielania gonadotropin.
-
Hipogonadyzm czynnościowy – coraz częstszy, związany głównie z trybem życia i chorobami przewlekłymi.
Do najczęstszych przyczyn zalicza się:
-
otyłość, brak aktywności fizycznej, niezdrową dietę,
-
przewlekły stres i brak snu,
-
choroby sercowo-naczyniowe, cukrzycę, choroby nerek, niedoczynność tarczycy,
-
nadużywanie alkoholu i używek (marihuana, sterydy anaboliczne),
-
stosowanie niektórych leków (opioidy, glikokortykosteroidy, cytostatyki, leki przeciwdepresyjne).
Diagnostyka niedoboru testosteronu
Rozpoznanie hipogonadyzmu, czyli niskiego testosteronu wymaga:
-
dwukrotnego oznaczenia testosteronu całkowitego rano (7:00–10:00),
-
oceny SHBG i obliczenia testosteronu wolnego u pacjentów z otyłością, cukrzycą, zespołem metabolicznym,
-
badań dodatkowych (FSH, LH, prolaktyna, TSH, badanie nasienia – jeśli pacjent planuje ojcostwo).
Seksualne objawy hipogonadyzmu
Niski testosteron i jego pierwsze objawy zwykle dotyczą życia intymnego. Najczęściej są to:
-
spadek libido i mniejsze zainteresowanie seksem,
-
zaburzenia erekcji i osłabienie porannych wzwodów,
-
problemy z osiągnięciem orgazmu,
-
pogorszenie jakości życia seksualnego i relacji partnerskich.
Fizyczne objawy niedoboru testosteronu
Do objawów somatycznych należą:
-
wzrost tkanki tłuszczowej (szczególnie otyłość brzuszna),
-
spadek masy i siły mięśniowej,
-
ginekomastia,
-
obniżenie owłosienia na ciele i twarzy,
-
zmniejszenie jąder,
-
bóle mięśniowe i stawowe,
-
zaburzenia metaboliczne (np. insulinooporność),
-
oligozoospermia lub azoospermia – częsta przyczyna niepłodności.
Psychiczne objawy niskiego testosteronu
Niedobór testosteronu wpływa także na psychikę:
-
depresja i stany lękowe,
-
spadek energii i przewlekłe zmęczenie,
-
problemy z koncentracją i pamięcią,
-
obniżona pewność siebie, drażliwość i wahania nastroju,
-
zaburzenia snu i bezsenność.
Skutki nieleczonego hipogonadyzmu
Brak leczenia prowadzi do narastania objawów i poważnych konsekwencji zdrowotnych:
-
osteoporoza i zwiększona łamliwość kości,
-
choroby sercowo-naczyniowe (miażdżyca, nadciśnienie, zawał),
-
zespół metaboliczny i cukrzyca typu 2,
-
otyłość i zaburzenia lipidowe,
-
anemia,
-
zwiększone ryzyko choroby Alzheimera i otępienia.
Leczenie niedoboru testosteronu (TRT)
Podstawą terapii jest testosteronowa terapia zastępcza (TRT), która ma na celu przywrócenie prawidłowego poziomu hormonu i poprawę jakości życia.
Formy TRT:
-
iniekcje domięśniowe (np. co 2–12 tygodni),
-
żele lub plastry transdermalne,
-
implanty podskórne (rzadziej stosowane).
Monitorowanie leczenia:
-
regularne badania testosteronu, hematokrytu i profilu lipidowego,
-
kontrola PSA (marker prostaty) u mężczyzn po 40. r.ż.,
-
ocena efektów klinicznych i ewentualnych działań niepożądanych.
Ważne: TRT nie jest leczeniem przyczynowym, a objawowym. W przypadku hipogonadyzmu wtórnego u młodych mężczyzn planujących ojcostwo stosuje się inne terapie stymulujące produkcję plemników.
Podsumowanie
Niedobór testosteronu to poważny problem zdrowotny, który wpływa na życie seksualne, fizyczne i psychiczne mężczyzny. Wczesna diagnostyka i odpowiednie leczenie pozwalają uniknąć groźnych powikłań. Jeśli obserwujesz u siebie objawy hipogonadyzmu, skonsultuj się z lekarzem i wykonaj badania hormonalne.